Ne garip bir organdir kulak!
Kafamizin iki tarafinda disari dogru acilan iki pencere gibi.
Bazilarimizin bicimini begenmedigi
bazilarimizin en pahali mucevherlerle donattigi,
bazilarimiz icin ise yasamin anlami...
Van Gogh icin kulagini kesmek nasil bir ciglikti!
Belki de "dunya ile olan bagimi kesmek istiyorum " dedi.
Kimbilir!
Beethoven ise,artik insanlarin ona bagirarak konusmasina dayanamiyordu.
Kulagin ic mekanizmasi hastaydi ve sonunda sagir oldu.
Bethoveen, 9. semphoniyi yazdiginda ise, kesinlikle sagirdi.
Yani kulak, kortekse hic bir data gondermiyordu.
Peki kirmizi baliga vals dinletirsek ne olur?Yanit; hic birsey!
Kirmizi balik ,frekanslari duyabilir ama iki nota arasindaki baglantiyi kuramaz.
Beethoven, imgesel isitme dedigimiz hafizada var olan sonsuz seslerle
ve modellerle bir sahaser yaratirken,
kirmizibalik ise;ona vals muzigi dinletildiginde, notalar arasinda
dans edecek bir anlam kuramiyor.
Her an dalga yayiyoruz.
Ve her an dalgalardan bilgi analiz ediyoruz.
Yasadigimiz dunyada hatta icimizde dalgalardan gecilmiyor.
Sanki herseyin bir dalga boyutu var.
Su dalgasi, isik dalgasi,radyo dalgasi mikrodalga,ses dalgasi,
deprem dalgasi,tsunomi dalgasi dalga dalga ...
Peki dalga dedigimiz sey nedir;
Degisim ya da bir etkilesim sonunda dogan ve bir ortam icerisinde ,
belli bir hizda(ki hizi bulundugu ortam belirler) energisini transfer ederek,
olusan bir devinimdir.Bu sekilde bir noktadan diger noktaya hareket eder.
Ses dalgasi da , objelerin titresimleri sonucu olusur ve mekanik bir harekettir.
kendi pozisyonunda, bir ileri bir geri hareket ederek, devinir ve ilerler.
Taa ki akustik bir arac tarafindan alinir(kulagimiz gibi) ve
bildigimiz sesler dunyasina donusturulunceye kadar.
Kafamizin o iki yanindaki garip cikintilar, asil kulagimiz degil.
Biz ona pinna adini veriyoruz yani dis kulak.
Pinna sesi alir , nerden geldigini belirler ve sesin ayarini yapar..
Darvin'e gore pinna,son evrimsel gelismelerden biridir.
Balik ya da kusta pinnayi goremezsiniz.
Bir kusun butun basi, kulak gibi calisirken ve tuyleri sesi yonlendirirken.
Baliklarda ne pinna ne de orta kulak vardir.
Yilan ise sesi direk kemik(bone) araciliyla duyar.
Pinnamiz kucuk oldugundan ,dusuk frekanstaki sesleri alabilmek icin uygun degildir.
Pinna'nin , yuksek frekanslari guclendirmesi ise kesinlikle tesadufu degil.
Cunku 100Hz ile 8Khz frekanslari, konusmayi anlamak icin gereklidir.
Yani iletisim amacli bir evrim gecirdigimizi soyleyebiliriz..
Kulak kanalindan, kulak zarina geldigimizde artik olay mekaniklesmeye baslayacaktir.
Ici havayla dolu olan orta kulakta;"ossicles"denilen sinir baglarina asilmis
3 tane ilginc goruntulu kemik vardir;hammer,Anvil ve stirrup.Bu kemiklerin mekanik hareketleri sonucu,
ses titresimleri, kulak zarindan ic kulaga transfer edilirken,ses ayarlariyla da oynanir..
Bu bolumde, orta frekanslar yukseltilir.Bunun anlami konusma seslerine oncelik vermektir.
Orta kulagin diger bir gorevi ise bazi sesleri duymamamizi saglamaktir.
Fazil Say'in butun calismalari buyuk bir zevkle ic kulaga transfer edilirken,
Pentagram'in konserinde onlerde danseden dinleyicinin maruz kaldigi siddetli sesleri,
yavas yavas frene basarak,yaklasik 3/2 sinin ic kulaga gitmesini engeller.
Bunun muzik turuyle hic bir ilgisi yok.
Cunku gurultulu sesler kulagimiz icin uzun vadede zararlidir.
Butun rock muzisyenlerinin sagir oldugunun soylenmesi bosuna degil.
Maalesef ani seslerde,patlamalarda bosta bulunur ve sesin gecisini onleyemez.
Yarasalar ise bazen aglar gibi acaip sesler cikartirlar. Oyle ki buna kendileri dahi dayanamaz.
Boyle agladiklari zaman kulak kanallari ve orta kulaktaki sinirlerin cogu, kendini kapatir.
Bu sansli yaratiklar kulak kapaklarina sahiptirler.Bu konuda bizden daha mi gelismisler acaba?
Neyse! biz yolculugumuza devam edelim.
Kulak zarindan gelen baski, ossicles dedigimiz 3 kemigi iterek,sivi dolu ic kulaga (Cochlea)gelir
ve "muzik" en sonunda sinir sistemimize ulasir.
Ic kulak, sesleri beynin algilayabilecegi bir forma donusturur.
Yani ses islendi, simdi ise gercekten algilanma surecine girecek...
Ic kulakta bulunan Corti organi, sac tuyleriyle kaplidir.
Orta kulaga yakin olan tuyler yuksek frekanslara,ortadaki tuyler, orta frekanslara,
beyne yakin olan tuyler ise dusuk frekanslar icin duyarlidir.
Corti organi asagi yukari hareket ederken tuyler de bukulur, hareket eder,
devinim ne kadar gucluyse,o kadar ateslenirler.
Ve beyne soyle bir mesaj iletilir;
" Beyin efendi,su yukseklikte, saniyede 10 bin kez devinen frekans duyuyorum."
Iste burada muzik, fizikcinin dunyasini terk-i diyar edip anlamlar dunyasina, psikolojiye girer.
Cok konustugumuz frekansin tanimini yaparsam;
Ses dalgasinin bir saniyedeki hareketinde olusan devirlerin sayisina, frekans denir.
Insanin isitme frekanslari 20 Hz ile 20.000 Hz arasindadir.
Bu frekans cetveli diger bazi canlilar ile kiyaslandiginda cok da genis degildir.
Mavi balina=2- 20 Hz
Katil balina=0.5-125.000Hz
Fil =1 Hz ile 20.000Hz
Gergedan=5 Hz te birbirlerine sinyal gonderirler
Guvercin=0.1 kadar dusuk sesleri duyabilir.
Fare=1000-100.000 Hz
Kedi=100-60.000Hz
Yarasa= 2000Hz ile 110.000Hz arasindadir.
kopek=65-45.000Hz
Insanin isittigi frekanslarinin 20 Hz ile 20.000 Hz arasinda oldugunu yukarida soyledim.
Isitemedigimiz 20 Hz in altindaki dusuk frekanslara; Infra sound,
20.000 Hz yukarisindaki yuksek frekanslara ise; ultrasound deniliyor.
Infra sound sesleri duyabilen canlilar ; Fil,balina,deve,timsah,gergedan...
Ultra sound sesleri duyabilenler ise; yarasa,fare ve bazi balina turleri...
Peki biz neyi kaciriyoruz?
Infra sound ise 20 Hz -0.0001 altindaki seslerdir. Uzun mesafelere ulasabilirler.
Infrasound sesleri yaratan;Cig,meteor,tornado,turbulans,deprem ,yer,
yanardag aktivasyonu,cesitli hava kosullari,denizdeki dalgalar(tsunami),aurora vs.
Bu olaylar basimiza gelince duyuyoruz ama bazi canlilar bu sesleri onceden tespit edebiliyorlar.
Bunun nedeni isitme sistemlerinin bu frekanslari duyabilmesinden kaynaklaniyor.
Bazi gocebe kuslar, dalganin kiyida kirilmasini taa uzaklardan duyup,
okyanusta yonlerini rahatlikla bulabiliyorlar.
Balinalar okyanusun bir ucundan diger ucuna sinyal gondererek birbirleriyle haberlesirler.
Ayni seyi filler de yapiyorlar.
Ultrasound ses frekanslari=20.000 Hz ile 1Ghz (?)arasindadir.
Enerjisinin yogunlugu yuzunden, odaklasabilen , kisa dalgali frekanslardir.
Yarasalar ultrsound sesleri duyduklari icin, yiyecek bulmak icin "ekolarin tayini" denilen yontemle titresen objeyi bulurlar.
Vucudumuzda da her seyin ultrasound frekansi vardir.Hareket halindeyken eko yaratirlar.
Yarasalarin kullandigi "ekolarin tayini" yontemi kesfedilince ,bu yontem tipta kullanilmaya baslanmistir.
Ozellikle safra kesesi taslari bu sekilde kirilabilmektedir.
Deniz alti gemilerinde, sonar; ultrasound frekanslari denize gonderir.
Herhangi bir objeye(balik) bu frekans vurdugunda, ekolarin tayini yontemi ile uzakligi hesaplayip,
o bolgede bulunan butun canlilari gosterir.
Simdilik duyma ile ilgili toplayabildigim bilgiler bu kadar.
Insan akilli bir varlik duyamada da icat ettigi aletler ile bu seslerin varligini tespit edebilmis.
Galiba gercekte, 6.his bizde var.
,
Nalan Warren
Mayis -Aralik 2004
yararlandigim kaynaklar:
Music,The brain and Ecstasy-Robert Jourden ,
Quill yayinlari,
Modern Recording Techniques-Huber & Einstein
Focal Press
Acoustic.org- America journals
Müziktek sitesinde RMS adlı kullanıcıdan alınmıştır...